Tegoroczny okres urlopowy obfitował w wydarzenia rocznicowe upamiętniające postaci ważne dla środowisk narodowych. W sierpniu na terenie Warszawy odsłonięte zostały dwie tablice. Pierwsze z upamiętnień miało miejsce 18 VIII br. – w 120. rocznicę urodzin Luciny Frassati-Gawrońskiej.
Była ona córką Alfreda Frassatiego, senatora i założyciela włoskiej „La Stampy”, siostrą błogosławionego Piotra Frassatiego, żoną polskiego dyplomaty Jana Gawrońskiego i matką Jasia Gawrońskiego, włoskiego polityka, posła do Parlamentu Europejskiego.
Tablica poświęcona L. Frassati odsłonięta została w krużgankach kościoła św. Antoniego przy ul. Senatorskiej 31. Uroczystość poprzedziła msza święta, w czasie której na ołtarzu wystawione zostały relikwie Piotra Frassatiego. Podczas odsłonięcia głos zabrał m.in. Stefan Frankiewicz, były ambasador Polski przy Watykanie, obecny był także przyjaciel rodziny – reżyser Krzysztof Zanussi. Napis umieszczony na tablicy brzmi:
„LUCIANA FRASSATI-GAWROŃSKA. 1902-2007. WŁOSZKA KTÓRA POKOCHAŁA POLSKĘ. SIOSTRA BŁOGOSŁAWIONEGO PIER GIORGIA FRASSATIEGO. ŻONA DYPLOMATY JANA GAWROŃSKIEGO. MATKA SIEDMIORGA DZIECI. POETKA. PODCZAS OKUPACJI PRZYJEŻDŻAŁA DO POLSKI WYKONUJĄC RYZYKOWNE ZADANIA POWIERZONE JEJ PRZEZ RZĄD POLSKI NA UCHODŹSTWIE. WYWIOZŁA Z KRAJU ŻONĘ GENERAŁA WŁADYSŁAWA SIKORSKIEGO. SKUTECZNIE INTERWENIOWAŁA U BENITO MUSSOLINIEGO W SPRAWIE KRAKOWSKICH PROFESORÓW UWIĘZIONYCH PRZEZ NIEMCÓW W 1939 R. WARSZAWA 18 VIII 2022”.
Za dokonania na rzecz Polski L. Frassati w 1993 r. odznaczona została przez Prezydenta RP Lecha Wałęsę Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą Orderu Zasługi Rzeczypospolitej Polskiej.
Poza zasługami wymienionymi na tablicy Luciana Frassati w dużej mierze przyczyniła się także do uwolnienia z więzienia Gestapo w kwietniu 1940 r. Bolesława Piaseckiego. Poznali się jeszcze przed wybuchem wojny za pośrednictwem jednego z liderów Ruchu Narodowo-Radykalnego Wojciecha Kwasieborskiego. Luciana Frassati, podobnie jak inna obywatelka włoska – Waleria Letycja Kozłowska, żona działacza „Falangi” Andrzeja Świetlickiego, pośredniczyć miała wówczas w kontaktach RNR z władzami włoskimi. Faszystowskie Włochy przed II wojną światową uznawały się za protektora pokrewnych im ideowo ugrupowań na terenie całej Europy.
Dzięki podobnym związkom możliwe było uwolnienie Piaseckiego z rąk Niemców już w czasie trwania wojny. Wiadomo, że sprawę uwięzienia późniejszego przewodniczącego Stowarzyszenia PAX L. Frassati poruszyła w rozmowie z Benito Mussolinim. Warto przy tej okazji przypomnieć również, iż w krużgankach kościoła św. Antoniego znajduje się także tablica upamiętniająca Mieczysława Trajdosa, prezesa konspiracyjnego Stronnictwa Narodowego oraz jego siostrę Aleksandrę. Proboszczem parafii w czasie II wojny światowej był zaś ks. Stanisław Trzeciak.
Kolejne upamiętnienie miało miejsce 23 VIII br. w Pałacu Staszica w Warszawie. Na głównej klatce schodowej Pałacu odsłonięto tablicę ku czci żołnierzy Oddziału Specjalnego „Harnaś” NOW-AK. Napis na tablicy brzmi:
„POWSTANIE WARSZAWSKIE W PAŁACU STASZICA. OD 23 VIII DO 6/7 IX 1944 R. PAŁACU STASZICA BRONILI ŻOŁNIERZE I SANITARIUSZKI ODDZIAŁU SPECJALNEGO «HARNAŚ» (NARODOWA ORGANIZACJA WOJSKOWA –ARMIA KRAJOWA). NA POSADZCE ANTRESOLI ZACHOWAŁY SIĘ ŚLADY KRWI RANNYCH. WIESŁAW CHRZANOWSKI «PORAJ» (RANNY 25 VIII); MACIEJ CZERSKI «KOT»; WŁADYSŁAW TADEUSZ JAROSZ «WALTHER»; TOMASZ JAROSZYŃSKI «TOMEK» (RANNY 23 VIII); BOŻENA KALINOWSKA-JESKE «BOŻENA»; STANISŁAW KICIŃSKI «TUREK»; STEFAN KIERSNOWSKI «MECHANIK»; WITOLD KIEŻUN «WYPAD»; TADEUSZ KONOPACKI «TRZASKA»; SEWERYN KRZYŻANOWSKI «BISKUP» (RANNY 23 VIII); ANDRZEJ LIGĘZA «COWBOY» (RANNY 3 IX); JAN MAKARCZUK «JANEK» (RANNY 23 VIII); LESŁAW WOJCIECH MICHALSKI «CICHY»; FRANCISZEK MIECZYSIAK VEL PIES «FRYCEK»; ZOFIA MURAWIECKA-LICIŃSKA «ZOŚKA»; JERZY NIEZGODA «JERZY»; KAZIMIERZ SKROBIK «KOŃ»; MIECZYSŁAW SKROBIK «ZAWADA»; ZDZISŁAW STAROS «SIKORA»; BRONISŁAW WALKOWIAK «WYGA». IN MEMORIAM ET HONOREM A.D. 2022”.
Upamiętnieni na tablicy żołnierze tworzyli „dwudziestkę” z Pałacu Staszica. Odsłonięcia tablicy dokonali członkowie ich rodzin. W dalszej części, w Sali im. Stanisława Staszica, odbyło się spotkanie, podczas którego prelekcję poświęconą walkom powstańczym oddziału wygłosił jeden z pomysłodawców tablicy i organizatorów uroczystości – prof. Krzysztof Kosiński, pracownik naukowy Instytutu Historii PAN, autor monumentalnej pracy „«Ekonomia krwi» Konspiracja narodowa w walczącej Warszawie: 1939-1944-1990” (Warszawa 2020; omówienie pracy zamieszczone zostało w „MP” nr 31-32/2020).
Maciej Motas
Myśl Polska, nr 37-38 (11-18.09.2022)
