Dlaczego Orbánowi i partii Fidesz się udało? Dlaczego nie mające dostępu do morza, kilkukrotnie mniejsze od Polski zarówno pod względem terytorium jak i liczby ludności Węgry i ich przywódca umieją odnieść polityczny sukces i prowadzić politykę zgodną z węgierskim interesem narodowym?
Dlaczego premier Węgier jest szanowany przez przywódców największych mocarstw współczesnego świata? To pytania jakie zadaje sobie wielu obserwatorów życia politycznego w Polsce. Wydana niedawno książka Gábora G. Fodora „Orbán kontra Soros” udziela na nie odpowiedzi. Jest ona zarazem prosta, bo potwierdza kilka niemal odwiecznych prawd, ale i trudna, bo nie polega na zdradzeniu politycznych sztuczek czy cudownych recept. Ciśnie się wręcz na usta klasyczna sentencja Clausewitza o tym, że „na wojnie wszystko jest bardzo proste, ale na wojnie najprostsze rzeczy są bardzo trudne”. Książka bardzo zręcznie łączy historię osobistych relacji tych dwóch postaci, z najważniejszym konfliktem naszych czasów, który ma wymiar niemal apokaliptyczny.
Ich trwająca już blisko 4 dekady relacja od przyjaznej współpracy do nieprzejednanej wrogości to z jednej strony konflikt personalny i polityczna gra, ale z drugiej niemal faustowska walka o duszę ludzkości i kształt świata. To, że wszystko dzieje się na Węgrzech i w ramach węgierskiego społeczeństwa, które są z racji swej kultury, języka, etniczności same w sobie jakby tajemniczą wyspą na mapie Europy, dodaje tym zmaganiom niesamowitego kolorytu i trzeba przyznać, że autorowi udało się tę okoliczność wykorzystać tak, by książkę czytało się momentami niemal jak subtelny kryminał, w którym zło walczy z dobrem, a obie strony niczym w dobrym dramacie są święcie przekonane o swojej racji.
A zaczynało się niemal jak wszędzie w Europie Środkowej w latach 1980. Węgry jeszcze bardziej zadłużone w stosunku do liczby ludności niż PRL z konieczności gospodarczej i na skutek zmieniającego kierunek wiatru dziejów otwierały się na Zachód. Podobnie jak Polska wstąpiły do Międzynarodowego Funduszu Walutowego, podobnie jak Polska rozpoczęły współpracę z Bankiem Światowym i tak jak Polska zaczęły pozwalać swoim obywatelom na zagraniczne wojaże i kontakty. Pojawienie się w tych krajach fundacji Sorosa było jednym z przejawów tej tendencji. Na Węgrzech z racji tego, że jej właściciel i twórca był węgierskim Żydem, który przeżył w tym kraju, będącym sojusznikiem Hitlera Holokaust, musiało wywoływać większe emocje, ale kto pamięta tamte czasy, ten przypomina sobie jaką ekscytację na polskich uczelniach wywołały pierwsze nabory na stypendia, które Fundacja Batorego czyli polska ekspozytura Sorosa oferowała także w PRL drugiej połowy lat 1980. W siermiężnej rzeczywistości i w atmosferze powszechnego zmęczenia nijakimi rządami przygotowujących się do zajęcia jak najlepszych pozycji w nowym systemie dawnych działaczy PZPR i mających podobne cele odpowiednio sprofilowanych popłuczyn po dawnej Solidarności, był to zwiastun potwierdzający, że nowe jest już blisko.
Pierwszym i najważniejszym etapem budowania przez Sorosa swoistego państwa w państwie w kadarowskich jeszcze Węgrzech oprócz pomocy materialnej (zakup 475 kserografów, pomoc finansowa dla studenckich gazet, organizacji, akcje charytatywne) było szukanie ludzi, kandydatów do własnego wojska. Na tym etapie Soros działał w poprzek podziałów politycznych, po prostu szukał osób, w których widział liderów przyszłego życia publicznego. Dotował zarówno liberałów jak i prawicowców, a gdy uznał to za korzystne poparł likwidację kordonu sanitarnego jakim otaczano postkomunistów. Orbán był wtedy brodatym studentem i wydawał gazetkę o nazwie „Koniec wieku”, w 1988 r. założył organizację studencką przekształconą wkrótce w partię o nazwie Fidesz. Wydarzeniem, które pokazało jego potencjał był symboliczny pogrzeb przywódcy powstania z 1956 r. Imre Nagy’a 16 czerwca 1989 r. kiedy okazał się charyzmatycznym mówcą i wezwał Sowietów do opuszczenia Węgier. Dlatego Soros postanowił w niego i kolegów zainwestować. Temu służył system stypendialny, z którego sam Orbán, a także jego partyjni towarzysze skorzystali, oprócz tego pracowali w jego instytucjach, miliarder wspierał też Fidesz. Przywódca Fideszu był potem także stypendystą prestiżowej fundacji German Marshall Fund.
Orbán się uczył, obserwował, w pierwszych wyborach do parlamentu po upadku bloku wschodniego Fidesz uzyskał 7 procent i miał już swoich posłów, ale nie sprawował władzy, którą objęła koalicja partii prawicowych pod przewodnictwem premiera Jozsefa Antalla. Soros był z tej władzy niezadowolony, gdyż odmówiła oddania miliarderowi najważniejszego węgierskiego banku oraz przemysłu i wszczął wtedy intensywną działalność na rzecz stworzenia frontu antyrządowego pod hasłem walki z faszyzmem i antysemityzmem. Aby obalić rząd, potrzebna była jednak współpraca z postkomunistami.
W 1992 r. Orbán spotkał się w Nowym Jorku z Sorosem i odmówił zarówno przyjęcia pomocy finansowej dla partii jak i sojuszu z postkomunistami. Wkrótce zobaczył jak bardzo kosztowna była to decyzja. Poparcie Fideszu, które na nieco ponad rok przed wyborami wynosiło 40% spadło do 7% w dniu wyborów w 1994 r. Doprowadziły do tego opanowane przez Sorosa media, oskarżenia o faszyzm i antysemityzm, próbowano także rozbić Fidesz od środka lub doprowadzić do jego scalenia z liberałami z Partii Wolnych Demokratów (SZDSZ) (z uwzględnieniem wszelkich różnic odpowiednikiem polskiej Unii Wolności), którą Soros faworyzował i która po wyborach współrządziła z postkomunistami w imię walki z faszystowskim i antysemickim zagrożeniem. Pomimo większości koalicjanci próbowali wciągnąć do rządu Fidesz. Popierający Fidesz intelektualiści byli wprost stawiani przed wyborem: albo zagraniczne stypendia i kariera uznanego publicysty albo łatka faszysty i dozgonna marginalizacja. Orbán przekonał kolegów, że trzeba odmówić i za 4 lata wygrał wybory. Potem znów nastąpiła porażka i 8 lat w opozycji, by w 2010 roku wygrać i rządzić do dnia dzisiejszego.
Ten skrótowy zarys pokazuje jak bardzo doświadczonym i upartym politykiem jest mający dzisiaj 62 lata węgierski premier. Jednak wytrwałość i doświadczenie to nie najważniejsze atuty Orbána i jego formacji. Tym co stoi u podstaw sukcesu i co różni Orbána oraz jego ekipę od polskich odpowiedników jest charakter, duma, wiedza i rozumienie świata oraz silny kręgosłup moralny.
Książka Fodora pokazuje, że choć obycie w świecie i zagraniczne stypendia były ważnym elementem politycznej edukacji, to jednak nie wpłynęły na wyrzeczenie się własnych poglądów i własnej drogi politycznej przez Orbána. Jednym z kluczowych czynników okazała się… niewdzięczność. Jak pisze Gabor: „w związku z Sorosem dla Viktora było jasne, że nie musi się krępować. Możliwości należy wykorzystywać, ale niczego nie są sobie winni. To samo w sobie było oburzające stanowisko. SZDSZ, który miał długi wobec Sorosa i zawarł z nim faustowską umowę, zawsze twierdził, że fideszowcy są niewdzięczni. A Victor i jego ekipa nawet nie rozumieli, za co powinni być wdzięczni. Według Sorosa każdego można kupić, ale Viktor nie był na sprzedaż.”
Tę „niewdzięczność”, czyli stawianie interesu Węgier na pierwszym miejscu Orbán okazywał wielokrotnie, także gdy w grę wchodziła własna kariera i wynik wyborczy partii. Ilustracją tego są nie tylko jego relacje z Sorosem, ale także z USA i to bez względu na rządzącą za oceanem partię. Zresztą zdaniem Fodora cała działalność Sorosa idzie w parze z hegemonicznymi interesami USA, także jego sukcesy finansowe autor przypisuje w dużej mierze informacjom z kręgów władzy i tajnych służb. Znamienne jest w tym kontekście zachowanie Orbána – pryncypialnego antykomunisty, jakie miało miejsce w czasie jego pierwszych rządów w latach 1998 – 2002. Zdając sobie sprawę, że amerykańscy demokraci finansowani przez Sorosa nie są jego sojusznikami, już po objęciu władzy przez republikanów i młodszego Busha Orbán odmówił zakupu samolotów F-16 wybierając szwedzkie Gripeny. W następstwie czego, jak pisze Fodor, „został zalany tsunami gniewu i nienawiści”.
Ale Orbán, zdaniem autora, uważał, że: „Ameryka była upokarzająco wroga i według Viktora, gdybyśmy wzięli to na siebie, czulibyśmy się upokorzeni. Amerykańska dyplomacja opiera się na zasadzie kwitka. Wręczą ci kawałek papieru z zapisanymi na nim warunkami i oczekują, że zaakceptujesz to co jest na nim napisane. Kto dyktuje podstawowe zasady jest hegemonem, yesmeni akceptują je bez pytania. A Viktor jest na przekór. Viktor nie był i nigdy nie został yesmenem (…) Pracownik ambasady USA pojawił się w biurze jednego ze starszych doradców węgierskiego premiera, wypraszał sobie i krzyczał, co sobie Węgry wyobrażają. Bo niech nikt nie myśli, że dla nich ma znaczenie, że Viktor kupuje kilka Gripenów zamiast F-16 (oczywiście byłoby lepiej, ale w Ameryce mieli to gdzieś). Głównym problemem było to, że był to precedens, a tego nie znoszą.” Takie starcie z hegemonem było jedną z przyczyn, dla których Orbán spędził kolejnych 8 lat w opozycji.
Jednak Orbán nie sprzeciwiał się Sorosowi i Ameryce, a potem Unii Europejskiej dla samego sprzeciwu czy dla zaspokojenia własnej, partyjnej czy nawet narodowej ambicji. Za tym wszystkim szło głębokie osadzenie w wartościach i zrozumienie zasadniczego konfliktu jaki dzieli nasz świat. Aby to zrozumieć Fodor w swojej książce przypomina, że Soros także nie jest jedynie biznesmenem, ale że jego działania napędza konkretna filozofia i zespół przekonań o tym co jest dobre a co złe. Soros to w takim ujęciu, po pierwsze, filozof, który nawet sporo napisał i który podobnie jak Marks uznał, że filozofowi nie wystarcza rozumienie świata, ale że należy go zmienić by dostosować go do swojej wizji polityki, społeczeństwa, a nawet człowieka. Zainspirować go do tego miały dwa wydarzenia: jedno to Holokaust, a drugie to kontakt z filozofią i osobą Karla Poppera autora słynnego dzieła „Społeczeństwo otwarte i jego wrogowie”, co nastąpiło po ucieczce Sorosa z Węgier w 1947 r. Soros zaczerpnął z tych doświadczeń także nazwę swojej fundacji. W myśl tych zasad za fundamentalne zło uznaje się nacjonalizm, państwo narodowe i przywiązanie do niego, gdyż z nich wywodzi się jeszcze większe zło czyli antysemityzm, a stąd już prosta droga do Holokaustu. To przekonanie tłumaczy także niechętny stosunek Sorosa do opartego na idei narodowej żydowskiego państwa w Palestynie, choć ataki na siebie zawsze przedstawia jako przejaw antysemityzmu. Orbán przeciwnie: „Wierzy, że Bóg stworzył nie tylko ludzi, ale także narody i że jest zapisane, że narody będą albo potępione, albo zbawione, czyli będą sądzone (…) Innymi słowy, naród jest rzeczą świętą, wartością o którą warto walczyć, a dobrze jest jeśli ta wartość nigdy nie zostanie utracona. (…) Za konfrontacją między Viktorem a Sorosem kryje się zatem fundamentalny konflikt o antropologicznej i – co za tym idzie – metafizycznej głębi.”
Niezwykle sugestywnie i przejmująco brzmi także kolejny fragment, w którym Fodor charakteryzuje iście szatańskie zagrożenie jakie niesie za sobą światopogląd Sorosa: „Jeśli wyobrażamy sobie swoje życie w ten sposób, że chcemy kiedyś umrzeć wierząc w kilka rzeczy, to Soros jest bez wątpienia człowiekiem, który powie ci, że to wszystko nie ma sensu. Nie ma sensu wierzyć w cokolwiek, a życie nie ma żadnego innego sensu, należy po prostu prowadzić przyjemne życie. Ale szukanie w nim wyższego celu lub znaczenia jest bzdurą. Właśnie dlatego chce pozbawić cię tożsamości, ponieważ każdy wyższy cel lub sens wynika z twojej tożsamości. Jeśli jesteś mężczyzną, to twoim zadaniem jest mieć dzieci z kobietą, kochać je i dbać o nie (…) Podobnie to, że urodziłeś się Węgrem jest powołaniem, misją, zadaniem (…) Moralnym obowiązkiem jest zachowanie tożsamości i dziedzictwa, wzmocnienie i kontynuowanie tysiącletniej cywilizacji, zbudowanej na języku węgierskim i opartej na węgierskich tradycjach. A jeśli jesteś również wyznawcą Chrystusa, to twoim zadaniem jest również budowanie królestwa Bożego.”
Wątpię czy Fodor czytał „Lewą wolną” Józefa Mackiewicza, ale każdemu kto to zrobił ten fragment przywołuje na myśl charakterystykę bolszewickiego komunizmu jaką wypowiedział biały Rosjanin Paweł Zybienko walczący w polskiej armii przeciw bolszewikom. Fodor zresztą wprost określa Sorosa jako „nowego Marksa”, który „podobnie jak jego intelektualny poprzednik, stracił duszę, a jego serce zamieszkuje demon.” Z tego wynika także brak jakichkolwiek zasad czy etycznych skrupułów oraz krańcowe zakłamanie jakim jest np. jednoczesna walka o prawa mniejszości w Macedonii i popieranie rządu w Kijowie, który mniejszości prześladuje, walka o otwartość, transparentność przy jednoczesnym tworzeniu imperium o totalitarnych zamiarach, rządzonym przez absolutnego władcę, który stara się być niewidzialny, walka z korupcją przy jednoczesnym bogaceniu się na spekulacjach giełdowych i zyskach osiąganych dzięki nieuczciwemu korzystaniu z poufnych informacji. A wszystko to nasycone moralnymi formułami, w których owładnięty manią władzy nad światem spekulant przedstawiany jest jako filantrop i dobroczyńca ludzkości.
Ten fundamentalny fałsz przekłada się na sposób działania Sorosa. Nigdy z otwartą przyłbicą, nigdy pod nazwiskiem, nigdy w wyborach. „Zamiast tego interweniuje z zewnątrz, w celu wywołania chaosu. Albo interweniuje od samego początku tam, gdzie panuje niestabilność, albo interweniuje w taki sposób, aby powstała niestabilność. To właśnie ta okoliczność stwarza warunki dla jego podstawowej działalności politycznej, czyli spekulacji. (…) Ingerencja oznacza również, że tam, gdzie dochodzi do ingerencji z zewnątrz, dochodzi do naruszenia suwerenności. To nie wola będących wewnątrz decyduje o tym, jak powinno być, jaki kierunek powinny obrać sprawy w ich własnym kraju, ale decyduje się o tym z zewnątrz, omijając suwerenną wolę.” To z kolei prowadzi nas do instytucji jakie są ulubionym polem działania Sorosa: do systemu sądownictwa i Unii Europejskiej, którą książka przedstawia jako jego narzędzie, Soros rozumie, że swoi ludzie w sądach krajowych i europejskich to jedna z najlepszych gwarancji forsowania jego agendy. Z relacji Piotra Witta wiemy, że około 20% sędziów Trybunału Praw Człowieka było przedtem zaangażowanych w działalność organizacji tworzonych bądź finansowanych przez Sorosa. Organizacji, których celem jest destrukcja naszej cywilizacji i moralności.
Jednak to nie instytucje polityczne są oczkiem w głowie Sorosa i najważniejszym polem działania. Tym czymś jest kultura i edukacja. Książka ukazuje jak wielką wagę przywiązywał do ufundowanego przez siebie Uniwersytetu Środkowo-Europejskiego. Ludzie uformowani przez taką instytucję to późniejsi działacze realizujący marzenia Sorosa, których nie trzeba nawet kontrolować czy opłacać, najbardziej podatna na tego typu psychopolitykę okazuje się podobnie jak w Polsce inteligencja. Jej wrogiem jest realizująca interes narodowy elita Fideszu i lud. Stąd Fodor określa Orbána jako nieliberalnego demokratę, a Sorosa jako niedemokratycznego liberała, który uznaje demokrację tylko wtedy gdy rządzą liberałowie tak jak on to pojęcie rozumie.
Viktor Orbán przejrzał metody i strategię swojego przeciwnika. Stąd jedną z pierwszych reform po uzyskaniu odpowiedniej większości w parlamencie była zmiana konstytucji i odzyskanie dla narodu aparatu wymiaru sprawiedliwości. Kolejne pole działania to „jak się organizować w taki sposób, jak to robili oni. Następnie mieć swoje organizacje, swoje instytucje, swoich działaczy obywatelskich, mieć swoje zaplecze, swoje media, swoje gadające głowy, mieć swoje własne CEU (skrót od Central European University Sorosa – przyp. O.S.) (MCC jest naszym CEU) (Mathias Corvinus Collegium jest instytucją edukacyjną i centrum badawczym wspierającym młodzież węgierską), mieć je w kraju i za granicą. Trzeba też zawrzeć niezbędne porozumienia pokojowe, ponieważ nie możemy być w stanie wojny z samymi sobą. Następnie, trzeba zorganizować świat obywatelski: na początku był to świat klubów obywatelskich. (…) Jednocześnie musisz zbudować własny świat ekspertów i intelektualistów. Muszą też powstać rozmaite think tanki i instytuty badawcze. Trzeba opracować alternatywne wskaźniki, indeks demokracji, sporządzić nowe skale oceny i wiarygodności oraz stworzyć grupę osób i instytucji, wystawiających oceny. Potrzebny jest Megafon (inicjatywa medialna, której celem jest wzmocnienie środowisk prawicowych w przestrzeni online). Należy zrobić to, co robi Soros.”
Jednak najbardziej spektakularnym politycznym posunięciem Orbána było spersonalizowanie konfliktu, nadanie siłom zła twarzy i nazwiska. Do momentu, w którym to uczynił wymienianie nazwiska Sorosa i wskazywanie na jego wpływy było z reguły ośmieszane jako tzw. teoria spiskowa i objaw chorej wyobraźni. Orbán zaryzykował i uderzył tam, gdzie lubiący anonimowość miliarder najbardziej tego nie chciał. W związku z akcją sprowadzania do Europy migrantów postanowił pokazać społeczeństwu i światu kto jest jej promotorem. Najpierw przeprowadził narodowe konsultacje w sprawie migrantów, a następnie w całych Węgrzech pojawiły się ogromne bilbordy z wizerunkiem miliardera i napisem: „99% w narodowych konsultacjach odrzuciło nielegalną imigrację. Nie pozwól aby Soros śmiał się ostatni!”. Traf chciał, że akurat w tym czasie odwiedziłem Budapeszt i jeden z nich sfotografowałem. W kolejnym roku sorosowska kuźnia kadr – Uniwersytet Środkowo-Europejski została zmuszona do opuszczenia Węgier i przeprowadzki do Wiednia. Co ciekawe przed wyborem Budapesztu jej lokalizacji sprzeciwili się Słowacy i Czesi pod rządami Vaclava Klausa.
Śmiałe wskazanie wroga i uderzenie tam gdzie boli, asertywna postawa wobec amerykańskiego hegemona zaowocowały po latach szacunkiem w samych Stanach Zjednoczonych, a przede wszystkim osobistym uznaniem Donalda Trumpa. Ale oprócz szacunku postawa Orbána i Węgier była ważną inspiracją dla ruchu MAGA. Nazwisko Sorosa i jego złowroga działalność przestały być tematem tabu także w Indiach i w Ameryce Południowej. Ostatnie doniesienia ze Stanów Zjednoczonych mówią nie tylko o delegalizacji terrorystów z tzw. Antify, ale o objęciu sieci Sorosa postępowaniem karnym na podstawie ustawy RICO (Ustawa o Organizacjach Skorumpowanych i będących pod Wpływem Oszustów, ang. Racketeer Influenced and Corrupt Act) z 1970 r.
Oprócz działań stricte politycznych i organizacyjnych do sukcesu Fideszu i ekipy Orbána potrzebne było jednak jeszcze coś innego. To wartość, która jak mało która jest dzisiaj wyparta z powszechnej świadomości. Jest nią przyjaźń i lojalność. Książka przytacza w tym kontekście opis rozmowy Orbána z jego współpracownikiem Zsoltem Bayerem, którą przeprowadzili na urodziny Fideszu w 2014 r.. „Dochodzą do wniosku, że oprócz nich nie pozostał nikt z osób przeprowadzających transformację. Ale fakt, że my nadal jesteśmy – mówi Viktor, najprawdopodobniej wynika z tego, że nigdy się nie sprzedaliśmy; jesteśmy w najprawdziwszym tego słowa znaczeniu wspólnotą przyjaciół i kompanów, a co równie ważne mamy odwagę odwrócić się od siebie plecami, wiedząc, że możemy iść wspólnie na wojnę, i nikt nie wbije nam noża w plecy.” Trudno o lepszy opis politycznego esprit de corps jaki panuje w zahartowanej w bojach armii, lub do „garstki braci” z szekspirowskiej mowy Henryka V.
Podczas gdy „Wujek Gyuri, (węgierskie zdrobnienie imienia Sorosa) ten bardzo mądry człowiek, zdecydowanie mylił się co do jednej rzeczy. Wierzył i całe jego życie to potwierdzało, że za pieniądze można kupić wszystko, kwestią jest tylko cena. Po prostu nie mógł pojąć, że tu w środku Europy, jest kilka osób, których nie da się kupić.” Niestety ten środek Europy był w tym wypadku nad Dunajem a nie nad Wisłą, gdzie oprócz nędzy intelektualnej zapanowała mizeria duchowa i moralna, gdzie dumę zastąpiło krzykactwo na wewnętrzny użytek i upokarzające łaszenie się wobec obcych. I to jest chyba najbardziej oczywista, choć gorzka lekcja jaką powinniśmy wyciągnąć z lektury książki, która powinna być pozycją obowiązkową dla każdego kto chce zrozumieć dlaczego to oni a nie my.
Olaf Swolkień
Gabor G. Fodor, „Orbán kontra Soros”, Wyd. von borowiecky, Warszawa-Radzymin 2025, ss. 205.
Myśl Polska, nr 39-40 (28.09-5.10.2025)
