70 lat temu, 12 lipca 1952 r., w Młynniku koło Ojcowa zmarł prof. Władysław Konopczyński – jeden z najwybitniejszych historyków w całych naszych dziejach, wytrawny znawcy epoki nowożytnej i archiwów całej Europy.
Poliglota znający 14 języków, inicjator i pierwszy redaktor Polskiego Słownika Biograficznego, dziekan Wydziału Filozoficznego UJ, członek Ligi Narodowej, ekspert delegacji polskiej na konferencji w Wersalu, poseł Związku Ludowo-Narodowego, filister Korporacji Akademickiej Praetoria i kurator Młodzieży Wszechpolskiej z ramienia Senatu UJ.
Władysław Konopczyński urodził się w Warszawie 26 listopada 1880 r., gdzie też ukończył studia prawnicze. W swym życiu naukowym poświęcił się jednak historii, przede wszystkim tej nowożytnej (bodaj najbardziej znanym jego dziełem są fundamentalne „Dzieje Polski nowożytnej” wydane w 1936 r.). Prowadził kwerendę w archiwach całej Europy, opierając na owocach swych badań szereg później wydanych dzieł. Doktorat obronił we Lwowie, po czym wyjechał cło Krakowa. Habilitował się na Uniwersytecie Jagiellońskim w 1911 r. i od tego czasu był związany zawodowo z Uniwersytetem. W 1917 r. został mianowany profesorem nadzwyczajnym i objął katedrę Historii Polski.
Równolegle do pracy naukowej, angażował się w działalność obozu narodowego – jako członek Ligi Narodowej, później jako poseł Związku Ludowo-Narodowego. W imieniu ZLN poseł Konopczyński wniósł 16 stycznia 1923 r. projekt nowelizacji ustawy o szkołach akademickich, dotyczący wprowadzenia numerus clausus. Mimo, że legislacyjne uregulowanie tego zagadnienia zakończyło się niepowodzeniem, prof. Konopczyński za swą postawę spotkał się z dużym uznaniem ze strony narodowej młodzieży akademickiej. Gdy Profesor-poseł szedł w uroczystym pochodzie inaugurującym rok akademicki Jagiellońskiej Wszechnicy, studenci wiwatowali nie na cześć rektora, ale właśnie dla niego: „Vivat Profesor Konopczyński! Vivat numerus clausus!”.
W latach 1928 – 1932 pełnił funkcję kuratora MW z ramienia Senatu UJ. Prof. Konopczyński bardzo poważnie traktował swe obowiązki, o czym świadczy chociażby korespondencja z jego spuścizny. Nie wahał się występować w obronie wszechpolaków wobec władz uniwersyteckich, gdy wymagała tego sytuacja. Znamiennym dowodem sympatii prof. Konopczyńskiego do swoich podopiecznych z Młodzieży Wszechpolskiej było zadedykowanie organizacji zbioru jego szkiców historycznych ,,Umarli mówią”.
Do istotnych dokonań prof. Konopczyńskiego zaliczyć można zainicjowanie wydawania Polskiego Słownika Biograficznego, którego był pierwszym redaktorem. To właśnie on, razem z prof. Ignacym Chrzanowskim, opracował biogram Romana Dmowskiego do PSB. W 1938 r. został wybrany dziekanem Wydziału Filozoficznego UJ.
Po wybuchu wojny, w listopadzie 1939 r. padł ofiarą Sonderaktion Krakau. W czasie okupacji angażował się w tajne nauczanie, kierując studiami historycznymi na UJ. Był aktywny również w konspiracyjnym Stronnictwie Narodowym, publikując m.in. na łamach „Walki”. Po 1945 r. powrócił na Uniwersytet, jednak wskutek wrogości władz komunistycznych został przeniesiony w stan spoczynku w 1948 r. Marksiści zarzucali mu szowinizm i rasizm, jego dzieła miały zostać na długie lata programowo przemilczane. Profesor został również zmuszony do rezygnacji z kierowania Polskim Towarzystwem Historycznym i PSB.
Podupadłszy na zdrowiu, zmarł w swym majątku w Młynniku pod Krakowem. Pochowano go na cmentarzu Salwatorskim. W tej samej alei co innych wybitnych narodowców-intelektualistów: Karola Huberta Rostworowskiego i prof. Eugeniusza Romera.
Na grobie Profesora zostały zamieszczone słowa z jego pamiętnego wykładu wygłoszonego na UJ w 1946 r. w geście sprzeciwu wobec nowych, komunistycznych porządków: „Niech nauka służy życiu czym może, ale niech się nie wysługuje”.
Szczęśliwie współcześnie spuścizna prof. Władysława Konopczyńskiego jest coraz szerzej dostępna dla czytelników. Zachęcamy w sposób szczególny do sięgnięcia do „Dziejów Polski nowożytnej”, „Konfederacji barskiej” i „Historii politycznej Polski 1914-1939”. Profesor pozostawił po sobie również niezwykle skrupulatne dzienniki, które zostały wydane za okres 1918-1926.
Tomasz Kisiel
Ilustracja: Władysław Konopczyński był autorem monumentalnego dzieła „Konfederacja Barska”. Tu: obraz Pułaski w Barze Kornela Szlegla.
