List otwarty do Prezydenta RP
W sprawie wprowadzenia demokracji bezpośredniej w gminach
Szanowny Panie Prezydencie,
Z uznaniem odnotowuję Pańską deklarację poparcia dla demokracji bezpośredniej, wyrażoną w kampanii wyborczej. Wierzę, że nie była to jedynie figura retoryczna, lecz zapowiedź realnych działań na rzecz odbudowy obywatelskiego wpływu na sprawy publiczne. Dlatego zwracam się do Pana z apelem nie o symboliczne wsparcie, lecz o konkretne podjęcie prac legislacyjnych, które umożliwią praktyczne wdrożenie demokracji bezpośredniej na najniższym szczeblu zarządzania — w gminach.
Demokracja nie zaczyna się w stolicy. Zaczyna się tam, gdzie żyją obywatele: w gminie, w dzielnicy, na osiedlu. To tam podejmowane są decyzje, które kształtują codzienne życie — i to tam powinien być obecny głos mieszkańców, nie tylko raz na cztery lata, ale w sposób ciągły i realny.
Przedstawiam propozycje zmian, które tworzą fundament nowoczesnej, obywatelskiej gminy:
- Kolegialna władza wykonawcza
Zamiast jednoosobowego wójta — Zarząd Gminy wybierany bezpośrednio przez mieszkańców. Decyzje podejmowane kolegialnie, w drodze uchwał. Wójt jako koordynator, nie jako lider. To większa przejrzystość, mniejsze ryzyko arbitralności, większa odporność na lobbing.
- Obowiązkowe głosowanie nad obywatelskimi projektami uchwał
Rada Gminy nie może ignorować inicjatyw obywatelskich. Jeśli mieszkańcy złożą projekt uchwały lub zmianę statutu — rada musi go rozpatrzyć. W przypadku odrzucenia, projekt trafia do referendum. Wynik referendum jest wiążący. Komitet inicjatywy ma prawo do reprezentacji w pracach rady.
- Prawo obywateli do odrzucenia uchwały rady gminy
Obywatele powinni mieć możliwość zablokowania uchwały podjętej przez Radę Gminy, jeśli uznają ją za szkodliwą lub niezgodną z interesem wspólnoty. Wystarczająca liczba podpisów powinna uruchamiać referendum odrzucające. To naturalne uzupełnienie inicjatywy uchwałodawczej: nie tylko prawo do proponowania, ale i do blokowania.
- Referendum lokalne jako integralna część ustawy o samorządzie gminnym
Zamiast osobnej ustawy — jasne zasady referendalne w ustawie gminnej. Proste, przejrzyste, skuteczne. Wynik referendum wiążący, jeśli większość głosujących opowie się za daną opcją.
- Ochrona decyzji obywateli przed ingerencją administracji rządowej
Wojewoda nie może uchylić uchwały podjętej w wyniku referendum lub obywatelskiej inicjatywy uchwałodawczej, chyba że narusza ona Konstytucję RP. To gwarancja, że głos obywateli nie zostanie zignorowany przez władzę centralną.
Wszystkie opisane zmiany można wprowadzić zwykłą ustawą — uchwaloną przez większość sejmową. Nie wymagają one zmiany Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. To oznacza, że wdrożenie demokracji bezpośredniej na poziomie gminy jest nie tylko potrzebne, ale i możliwe w ramach obowiązującego porządku prawnego. Wystarczy wola polityczna i odrobina odwagi legislacyjnej.
Panie Prezydencie, te zmiany nie są utopią. Są wykonalne. Szwajcaria stosuje je od dekad — z sukcesem. W kantonach takich jak Zurych, Bazylea czy Vaud obywatele mają realny wpływ na decyzje lokalne, a kolegialne zespoły wykonawcze są standardem. Referendum lokalne jest traktowane jako najwyższa forma decyzji, a inicjatywy obywatelskie są nie tylko możliwe, ale skuteczne.
Kancelaria Prezydenta dysponuje zespołem ekspertów, doradców i prawników. Niech zostaną uruchomieni do opracowania projektu ustawy, która odda gminę obywatelom. Deklaruję gotowość do doradztwa i konsultacji, ale nie podejmuję się samodzielnego opracowania pełnej wersji legislacyjnej. To zadanie dla instytucji państwowej, która deklaruje wolę odbudowy demokracji.
Wierzę, że Polska może pójść drogą demokracji obywatelskiej. Wierzę, że Pan — jako Prezydent Rzeczypospolitej — może być inicjatorem tej zmiany. Niech demokracja bezpośrednia zacznie się naprawdę — od dołu, od wspólnoty, od ludzi.
Z wyrazami szacunku,
Marian Waszkielewicz Zabrze, wrzesień 2025
Civic educator, publicysta, autor projektu ustawy o demokracji lokalnej
